Dochód bezwarunkowy — co to jest i jak go zdobyć?

Dochód bezwarunkowy wbrew pozorom nie jest pomysłem nowym. Ekonomiści i politycy od wielu dekad analizują tego rodzaju rozwiązanie. Są kraje, gdzie takie projekty były wdrażane w formie testowej. Zagadnienie to dotyczy jednak nie tylko i wyłącznie kwestii ekonomicznych, ale w dużym zakresie jest to spory problem moralny. Chodzi o pragmatyzm codziennego życia i kwestie związane z konkretnym schematem ustrojowym danego państwa, ale pod uwagę bierze się także wiele uwarunkowań na przykład kulturowych. W grę wchodzą zwykłe ludzkie przyzwyczajenia i nawyki.

Gdy przecież rozważamy taką stałą darmową pensję dla każdego, to nie chodzi o to, aby od tej pory móc realizować sobie w nieograniczony sposób zakupy albo korzystać z takich rozrywek jak wypłacalne kasyna internetowe. Geneza całej idei jest taka, aby w końcu rozwiązać problem bezdomności lub takich sytuacji, gdy dzieci w ubogich rodzinach nie mają co jeść.

Skąd pomysł dochodu bezwarunkowego?

O ile w społeczeństwach produkcyjnych, z jakimi mieliśmy przez dziesięciolecia do czynienia, zawsze istniał pewien obszar bezrobocia, to jednak perspektywy zatrudnienia zawsze były. W dobie dzisiejszej jednak niepewność jutra jest coraz bardziej realna. Nakłada się na to wiele czynników społecznych, ale także technologicznych. Dużym zagrożeniem dla pracowników jest z pewnością automatyzacja. W efekcie ekonomiczna globalizacja i konkurencyjność przedsiębiorstw o zasięgu międzynarodowym, a także programy komputerowe i właśnie produkcyjne wykańczające pracowników, grożą tym, że coraz więcej osób może tracić pracę. Perspektywa, że następnego dnia stracimy zatrudnienie, jest coraz bardziej realna. Coraz częściej w głowach polityków i działaczy społecznych pojawiają się pomysły, w jaki sposób można by wprowadzić dochód bezwarunkowy.
Czy więc na przykład 1300 zł, otrzymywane co miesiąc, będące jedynym zasiłkiem, który by zastąpił program 500 plus i na przykład wyprawkę szkolną to byłoby rozwiązanie idealne? Na razie w Polsce idea taka jest projektem, który dopiero jest przygotowywany. Można by tutaj oczekiwać także korzyści biurokratycznych. Zamiast wielu różnych zasiłków, które byłyby zlikwidowane, powstałby właśnie taki jeden uniwersalny, który by przysługiwał każdemu obywatelowi. Wielu polskich polityków, którzy ze szczególną troską patrzą na problemy społeczne, spoglądają z zazdrością na inny kraje, w których odważnie podchodzi się do takich tematów. Pewne jednak jest to, że pomysły takie nie mogą być wdrażane ad hoc.

Dochód bezwarunkowy był już testowany

Z takimi projektami jest o tyle niebezpiecznie i o tyle występuje ryzyko, że jeżeli wcześniej politycy i urzędnicy nie mieli doświadczeń z obszaru naszego polskiego podwórka społecznego, to w zasadzie nie wiemy, jakie by były efekty wdrażania takich planów. Będzie więc to pewien eksperyment, a jak każdy eksperyment będzie on do pewnego stopnia ryzykowny. Dlatego tak ważne jest zwracanie uwagi na doświadczenia innych krajów. A okazuje się, że w innych państwach świadczenie takie jest realizowane i to nie od dziś.

Wystarczy tu wymienić:

• USA (Alaska) – od 1976 roku
• Włochy — od 2019 roku
• RFN – od 2020 roku
• Hiszpania – od 2020 roku

Jak łatwo się domyślić, świadczenie takie nie zostało wprowadzone w tych państwach we wszystkich regionach administracyjnych, a więc nie dotyczy wszystkich obywateli.

USA

Jeżeli chodzi o Stany Zjednoczone i stan Alaska, to wymogiem jest mieszkanie na jego terenie od minimum roku. Świadczenie jednak jest wypłacane każdemu mieszkańcowi bez względu na to, jakie dochody osiąga. Ile konkretnie dostają Amerykanie żyjący na Alasce? W 2015 roku było to 2000 $ i jak się okazuje, gospodarka stanu wcale przez to nie ucierpiała.

Włochy

W przypadku Włoch minimalny dochód, na jaki zdecydował się rząd, to od 780 do 1330 € na rodzinę. Są jednak warunki takie jak niespożywanie alkoholu, aktywne poszukiwanie zatrudnienia i dzieci uczące się w szkołach. Zasiłek był jednak wypłacany tylko i wyłącznie w przypadku osób, które mają niski dochód, który był bardzo szczegółowo sprawdzany. Poza tym pieniądze nie były przekazywane do ręki. Obywatele Włoch otrzymywali karty prepaid, które umożliwiały robienie zakupów w sklepach.

Niemcy

W Niemczech tego rodzaju wnioski zostały złożone przez 2 miliony obywateli. Wybrano 120 osób. Zasiłek w wysokości 1200 € będzie im wypłacany przez 3 lata. Projekt więc, jak widać, nosi znamiona eksperymentu.

Hiszpania

Na terenie Hiszpanii bezpośrednim impulsem do wprowadzenia takiego zasiłku był kryzys, który wywołała pandemia koronawirusa. Świadczenia kierowano do gospodarstw, w których jeżeli chodzi o rodziny, dochód za 2019 rok nie przekroczył 12 184 €, a jeśli chodzi o osoby samotne, 5533 €. Zakres wypłat obejmował od 462 do 1015 € adekwatnie do wysokości dochodu. Programem jest objętych aż około jednego miliona hiszpańskich rodzin.

Dochód bezwarunkowy również w Polsce?

Czy więc są tak naprawdę jakieś szanse na to, aby tego rodzaju świadczenie było wprowadzone także w naszym kraju? Na pewno dyskusja wśród ekspertów i polityków trwa. Świadczy o tym, chociażby fakt, że Ministerstwo Finansów zwróciło się o pomoc do Państwowego Instytutu Ekonomicznego. Realizowane przez PIE badanie, pozwoli określić, jaka byłaby wysokość takiego świadczenia. Bezwarunkowy dochód podstawowy w naszym kraju obliczono na 1200 zł i 800 zł, a także 600 zł na dziecko. Świadczeniem jednak nie byliby objęci emeryci. Realnie obliczono również, jakie koszty dla budżetu państwa generowałby takiej zasiłek.

Badania pokazują, że jedynie 51% badanych wyraziło pozytywną opinię co do wprowadzenia takiego świadczenia. Głosy przeciwne to aż 49%. Warto też wspomnieć, że tylko 30% respondentów opowiedziało się za wprowadzeniem świadczenia, jeżeli miałoby to spowodować wzrost podatków. Poza tym według wyliczeń PIE, aby zrealizować program, trzeba by na to przeznaczyć aż 374 miliardy złotych rocznie.

Jak twierdzi wielu ekonomistów, koszty wdrożenia programu byłyby ogromne, a jednocześnie zapewniałyby jedynie minimum socjalne. W sytuacji, gdyby natomiast zlikwidowano wszystkie zasiłki społeczne, wliczając to program 500 plus, to można by zyskać około 81 miliardów złotych rocznie. Istniałaby konieczność podniesienia podatków.

Zalety i wady wprowadzenia dochodu bezwarunkowego

Tak jak w przypadku wszystkich programów socjalnych, zawsze waży się bardzo ostrożnie korzyści i skutki uboczne. Te najbardziej oczywiste z nich przedstawia poniższa tabela:

Zalety wprowadzenia dochodu bezwarunkowego	Wady wprowadzenia dochodu bezwarunkowego
Zasiłek taki uznawany jest z bardziej sprawiedliwy w porównaniu do wdrożonych obecnie systemów wsparcia socjalnego, które przewidują kryterium dochodowe.	Koszty, które będzie nieść ze sobą wdrożenie programu, będą zbyt mocno obciążać budżet państwowy.
Wyraźne zmniejszenie poziomu ubóstwa.	Podaż pracy może się zmniejszyć. Pociągnie to za sobą podwyższanie podatków, aby zagwarantować wypłatę świadczenia.
Osoby narażone na bezrobocie z uwagi na obecną w gospodarce robotyzację i automatyzację, mogą liczyć na wymierne zabezpieczenie materialne.	Zniechęcanie bezrobotnych do szukania i podejmowania zatrudnienia.
Możliwe będzie likwidowanie nierówności społecznych. Najbiedniejsze rodziny będą mieć szansę rozwoju.	Świadczenie może działać destruktywnie na motywację. Zmniejszyć się może odpowiedzialność za własną egzystencję.
Skuteczna walka z przestępczością. Zwykle w kolizję z prawem wchodzą osoby, które żyją w ubóstwie.	Osoby zamożne mogą jeszcze bardziej powiększać swój dobrobyt, co pogłębi nierówności społeczne.

Na razie więc w Polsce program taki budzi sporo kontrowersji, ale jak się okazuje, będzie on wprowadzony testowo W Polsce. Wdrożony będzie Przez Stowarzyszenie Warmińsko Mazurskich Gmin Pogranicza. Mieszkańcy niedużych miejscowości, które są zlokalizowane przy granicy z Rosją, będą przez 2 lata utrzymywać bezwarunkowy dochód podstawowy. Miesięczne wypłaty mają wynosić 1300 zł. Według szacunków skorzystać ma nad tym od 5 tys. do 32 tys. osób.